08 ئاب 2024

تێگەیشتن له‌ خواستی دەرچووانی کوردی باشوری كوردستان بۆ کۆچکردن

هیوا علی معروف
هیوا علی معروف توێژەر
داگرتنی توێژینەوە PDF

پوختە

لێکۆڵینەوەکە بەدواداچوون بۆ ڕەوتی کۆچی دەرچووانی کوردی باشوری كوردستان و وازهێنان لە خوێندن دەکات، جەخت لەسەر خواستەکانیان دەکاتەوە بۆ كۆچی نایاسایی بۆ ئەوروپا. هۆكار و پاڵنه‌ره‌ سەرەکییەکانی بره‌وسه‌ندنی خواستی كۆچكردن دەستنیشان دەکات. به‌تایبه‌ت ئالینگاری ئابووری، ناسەقامگیری سیاسی، خراپی سیسته‌می پەروەردە و نیگەرانییه‌ ده‌روونییه‌كان. توێژینەوەکە میتۆدی چۆنیەتی له‌ ڕێگه‌ی چاوپێکەوتنی (نیمچه‌ ڕێكخراو) نیمچە كراوه‌، لەگەڵ گەنجانی پێگەیشتوو لە تەمەنی 18-25 ساڵدا به‌كارهێناوه‌. ده‌ركه‌وته‌ سه‌ره‌كییه‌كانی توێژینه‌وه‌كه‌ تیشک دەخەنە سەر ژماره‌یه‌كی به‌رچاو له‌ 'كۆچی عه‌قڵ' كه‌ به‌شێوه‌یه‌كی گشتی کەسانی لێهاتوو بۆ ده‌ستكه‌وتنی دەرفەتی باشتر كۆچ ده‌كه‌ن، ئەمەش به‌شێوه‌یه‌ك له‌ شێوه‌كان کاریگەری لەسەر گەشەسەندنی ناوچەکە دەبێت. توێژینەوەکە جەخت لەسەر پێویستی بەپەلەی سیاسه‌تی دەستێوەردان دەکاتەوە، بۆ باشترکردنی دەرفەتە ئابوورییە ناوخۆییەکان، به‌ ستانداردكردنی پەروەردە و سەقامگیری سیاسی، چونکە ئەمانە زۆر گرنگن بۆ چارەسەرکردنی پرسی کۆچکردن.

پێشەکی

کۆچ، پرسێکی ئاشكرا و دیارده‌یه‌كی به‌ربڵاوه‌‌، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی ده‌رفه‌تێكه‌ بۆ باشترکردنی بارودۆخی ژیان، هۆكار و پاڵنه‌ری جۆراوجۆریشی هه‌یه‌، لەوانەش گۆڕاوە ئابووری، کۆمەڵایەتی، سیاسی و ژینگەییەکان، بە تایبەتی لە وڵاتێكی وه‌ك عێراق و بەتایبەتر له‌ هەرێمی کوردستان. له‌ هه‌رێمی كوردستان، کۆچ لە ژێر کاریگەری نایەکسانی ئابووری و ناکارایی سیستەمی پەروەردە و ناسەقامگیری سیاسیدایە. کێشەی توێژینەوەکە تیشک دەخاتە سەر مه‌ترسی و تێچووی زۆری کۆچی نایاسایی سەرەڕای نەبوونی دەرفەت و سەقامگیری لە عێراقدا. پرسیاری توێژینەوەکە باس لە تێڕوانینی دەرچووان دەکات سه‌باره‌ت به‌ هۆکار و پاڵنه‌ره‌كانی کۆچکردن.

پێداچوونەوەى ئەدەبیات

پێداچوونەوەکە، ئاراسته‌ و ڕەوتی کۆچکردنی دەرچووانی زانکۆ و وازهێنان لە خوێندن دەگرێتەوە، هه‌روه‌ك تیشک دەخاتە سەر هۆکار و پاڵنه‌ره‌كانی كۆچ ئه‌و بابه‌تانه‌ی جێی سه‌رنجی گه‌نجانن و کاریگەرییان لەسەر بڕیارەکانیان هەیە.

فاكته‌ره‌ سه‌ره‌كییه‌كانی كۆچی ده‌رچووان بۆ ده‌ره‌وه‌ی وڵات:

  •  ناسەقامگیری سیاسی: پشێوی سیاسی له‌ عێراق، گەندەڵی و ناسه‌قامگیری ئاسایش، ده‌بنه‌ پاڵنه‌ر بۆ كۆچكردن.
  •  خوێندن: دابەزینی ئاستی کوالێتی خوێندن و نەگونجان لەگەڵ خواستی بازاڕی کار، هۆکارێكه‌ بۆ ناڕازیبوونی دەرچووان.
  •  دەرفەت، نیگەرانی و مه‌ترسییه‌ ئابورییەکان: به‌رزیی ڕێژه‌ی بێکاری و کەمی داهات، بەتایبەتی له‌ هه‌رێمی كوردستان، كه‌ هۆكار و  پاڵنه‌ری بەرچاون بۆ كۆچی گه‌نجان.
  • ده‌رووندروستی: بارودۆخی سەختی ئابووری و نەبوونی دەرفەتی كار، کاریگەری لەسەر دەرووندروستی دەبێت و پاڵنه‌رێكیش ده‌بێت له‌سه‌ر بڕیاری كۆچكردن.
  • ئاستی بژێوی و گوزه‌ران و كوالێتی ژیان: له‌ دیدی ده‌رچووانه‌وه‌ وا ده‌رده‌كه‌وێت، كه‌ ده‌شێت له‌ وڵاتانی ئەوروپا بارودۆخی ژیان باشتر و دەرفەتی كار زیاتر بێت.
  • ڕوانگه‌ی گەنجان: تێڕوانینی گەنجان بۆ دەرفەتەکان لە دەرەوەی وڵات به‌راورد به‌ بارودۆخی عێراق، کاریگەری به‌رچاوی لەسەر بڕیارەکانی کۆچکردن هەیە.

میتۆدۆلۆژیا

توێژینەوەکە میتۆدی چۆنیەتی به‌ شێوازی گەڕان و دۆزینه‌وه‌ (كنه‌كردن) بەکاردەهێنێت، له‌ ڕێگه‌ی چاوپێکەوتنی نیمچە ڕێكخراو لەگەڵ 15 بەشداربووی تەمەن 18-25 ساڵ. ئەم میتۆد و شێوازی كۆكردنه‌وه‌ی داتایه‌، ده‌رفه‌تێكی باش ده‌ڕه‌خسێنێت بۆ تێگەیشتنێکی قووڵ  لەو هۆکارانەی کاریگەرییان لەسەر بڕیاری کۆچکردن هەیە. کۆکردنەوەی زانیارییەکان به‌شێوه‌یه‌كی ستاندارد و ڕێزگرتن بووه‌ له‌ تایبه‌تمه‌ندییه‌كانی ئه‌ندامانی نموونه‌ی توێژینه‌وه‌كه‌، له‌گه‌ڵ وه‌رگرتنی ڕازامه‌ندی و وه‌ڵامدانه‌وه‌ی ئاره‌زوومه‌ندانه‌.

ده‌ركه‌وته‌ و گفتوگۆ

ده‌ركه‌وته‌كان ئاشکرای دەکەن، کە چەندین هۆکار و پاڵنه‌ر کاریگەرییان لەسەر بڕیاری کۆچکردن هەیە:

  • پاڵنه‌ره‌كان: ناسەقامگیری بارودۆخی سیاسی، خراپی کوالێتی خوێندن، نەبوونی دەرفەتی كار و خراپی دۆخی ئابووری، و نیگەرانی و پشێوی ده‌رووندروستی.
  • هۆكاری سه‌رنجڕاكێشی هه‌نده‌ران: بوونی هەلی کار، چاودێری ده‌رووندرووستی  باشتر، به‌رزیی کوالیتی ژیان و سەقامگیری به‌رچاو لە ئەوروپا.

پرۆفایلی بەشداربووان، تیشک دەخەنە سەر ئالینگاری و پاڵنەرەکانی پشت بڕیارەکانی کۆچکردنیان. هه‌روه‌ك زۆرێک له‌ كۆچبه‌ران، لە ئەوروپا ڕووبەڕووی نائومێدی و سەختی دەبنەوە، به‌تایبه‌ت بینینی واقیعی ئه‌وروپا، كه‌ له‌ ئاستی چاوەڕوانییەکاندا نییه‌. 

ده‌رەنجام و پێشنیارەکان

توێژینەوەکە بەو ئەنجامە دەگات، کە دیارده‌ی (كۆچی عه‌قڵ) لە عێراق، پێویستی بە سیاسه‌تی ده‌ستێوه‌ردانی گشتگیر هەیە، ئه‌وه‌ش له‌پێناو مانەوەی بەهرەمەندەکان. 

به‌گشتی پێشنیارەکان بریتین لە ڕەخساندنی هەلی کاری زیاتر لە ڕێگەی هه‌ماهه‌نگی هه‌ردوو كه‌رتی گشتی و كه‌رتی تایبەت، هه‌وڵدان بۆ نوێکردنەوەی دامەزراوە پەروەردەییەکان و جێبەجێکردنی چاکسازییە سیاسییەکان له‌پێناو سەقامگیری زیاتری ناوچەکە. توێژینەوەکە بەشدارە لە گفتوگۆی فراوانتر ده‌رباره‌ی کۆچکردن، هه‌روه‌ك تێڕوانین و به‌رچاوڕوونییه‌كی ورد دەدات بە داڕێژەرانی سیاسەت سەبارەت بە هۆکارە بنەڕەتی و سه‌ره‌كییه‌كان و چارەسەرە ئەگەرییەکانی کۆچکردن لە عێراق و  هه‌رێمی كوردستان.

بە گشتی، توێژینەوەکە شیکارییەکی وردی ئەو فاكته‌ره‌ ئاڵۆزانە دەخاتە ڕوو، کە بوونه‌ته‌ پاڵنه‌ری سه‌ره‌كی کۆچکردنی نایاسایی دەرچووانی کوردی باشووری كوردستان بۆ ئەوروپا. هاوكات جەخت لەسەر پێویستیی سیاسه‌تی دەستێوەردانی ئامانجدار دەکاتەوە بۆ چارەسەرکردنی كێشه‌ بنەڕەتییەکان.